Met groene daken wil de gemeente het zogenaamde “hitte-eilandeffect” te lijf gaan. Het idee erachter is dat de begroeiing een positief effect heeft op de verdamping van warme lucht. Daarnaast zou de begroeiing op de daken ook een koelend effect in de zomer, en een isolerende werking in de winter hebben. Lees hier meer over die plannen.
Bert Blocken, hoogleraar bouwkunde aan de TU/e, trekt de conclusies in twijfel. Hij onderzocht het fenomeen en zet vraagtekens bij het plan om gebruik te maken van groene daken en gevels tegen hittestress. “Er zijn goedkopere en effectievere mogelijkheden denkbaar.”
Allereerst een stukje theorie: In stedelijke gebieden spreek je van het hitte-eiland effect als warmte niet goed ‘weggevoerd’ kan worden. Dit heeft als gevolg dat de temperatuur in de stad gemiddeld hoger ligt dan de omliggende landelijke gebieden. Dit heeft een aantal oorzaken: door de gebouwen in de stad is de windsnelheid een stuk lager, waardoor de warmte als het ware blijft hangen. Doordat er veel verhard materiaal in de stad ligt, wordt de warmte langer vastgehouden en is er ook minder verdamping mogelijk dan in de landelijke gebieden. Maar ook menselijke activiteiten zoals industrie, vervoer en airconditioning dragen bij aan het hitte-eiland effect.
Wat valt hiertegen te doen?
“Dat ligt eraan wat je probeert te bereiken. Wil je simpel de zon buiten laten? Of wil je kijken naar de buitentemperatuur? Dit zijn twee verschillende zaken.”
Laten we binnen beginnen bij hoe je koel blijft op warme dagen?
“Airconditioning is in woningen in ons klimaat eigenlijk niet nodig, als je het wel nodig hebt zou je kunnen stellen dat het gebouw energetisch niet goed ontworpen is. Dit leerde ik in Leuven van mijn bouwfysicahoogleraar, daar sta ik nu nog steeds achter. De trend is nu om veel met glas te bouwen en zonder zonwering, want dat geeft een open uitstraling. Leuk, maar in het ontwerp wordt nauwelijks aandacht besteed aan het vermijden van oververhitting in de zomer. Er wordt traditioneel ontworpen voor energiezuinigheid in de winter, niet voor comfort en energiezuinigheid in de zomer. Ik zou ervoor pleiten dat er ook regels komen voor het vermijden van oververhitting in de zomer, net zoals die al lang bestaan voor isolatie voor de wintermaanden.”
Hoe zouden die regels er dan uit moeten zien?
“Het is al langzaamaan aan het veranderen, steeds meer ontwerpers worden zich bewust van de gevolgen van de klimaatverandering en de nood om klimaatadaptatie op te nemen. Maar de bouw is een traditionele sector, er is nog steeds een grote groep die zich niet bezighoudt met duurzaam bouwen. Het is een kwestie van tijd. De EU wil naar energieneutraal of zelfs energiepositief bouwen. Goede isolatie, zonnepanelen en zonneboilers zijn mooie oplossingen. Maar je moet ook rekening houden met hittegolven en oververhitting. Daarom is er meer nodig. De EU zal in de toekomst ook sancties moeten gaan opleggen aan partijen die zich niet houden aan energieneutraal en klimaatadaptatief bouwen. Ik denk dat het hiernaartoe zal gaan.”
Maar hoe houd je je huis koel op warme dagen?
“We hebben ontdekt dat eigenlijk de simpelste en goedkoopste manieren het effectiefst werken om de warmte buiten te houden. ‘Ouderwetse’ buitenzonnewering en piekventilatie: gewoonweg het raam open zetten. We hebben gekeken naar het aantal oververhittingsuren, dat zijn uren per jaar waarop het te warm wordt om normaal te kunnen functioneren. We hebben naar allerlei gebouwen gekeken: ‘oude’ vrijstaande huizen gebouwd rond 1970 en dezelfde huizen gebouwd in 2012. Ook naar rijtjeswoningen en appartementen uit die periodes. Wat gelijk opvalt is het verschil in oververhittingsuren in oude, weinig geïsoleerde versus nieuwe, goed geïsoleerde woningen. In de goed geïsoleerde woningen treedt er veel meer oververhitting op. Dat komt omdat de warmte van de zon langs het glas binnenkomt, maar daarna niet meer door het glas naar buiten kan. Het bekende “serre-effect”. Hoe beter geïsoleerd de woning -en dat zijn de nieuwere woningen- hoe minder snel die opgesloten warmte door gevels, dak en vloer naar buiten kan. Raar genoeg hebben dus goed geïsoleerde woningen de grootste problemen in de zomer. Tenzij je goede maatregelen neemt.
Wat zijn dan goede maatregelen om hitte in goed geïsoleerde woningen te voorkomen?
“Tegenwoordig wordt er meer en meer gekozen voor dure en weinig efficiënte oplossingen, zoals bijvoorbeeld een groen dak of een groene gevel. Ons onderzoek toont aan dat bij een goed geïsoleerde woning, de effecten van een groen dak of groene gevel nagenoeg te verwaarlozen zijn, zowel in de zomer als in de winter. Een groen dak koelt een goed geïsoleerd huis nauwelijks bij warm weer. En in de winter is het substraat meestal nat, en de isolatiewaarde ook verwaarloosbaar. Tegenwoordig wil men graag innovatieve oplossingen hebben die groen klinken en bij voorkeur er ook groen uit zien, maar buitenzonnewering en piekventilatie zijn veel effectiever. Ik heb onlangs een huis gekocht en ik installeer een gewone zonwering, dat werkt gewoonweg het best. Helemaal geen airco nodig.”
En hoe zit dat buiten? Wat is er nodig om de temperatuur in de binnenstad te verminderen tijdens extreem warm weer?
“In onze studie is onderzocht wat bomen, groene daken en groene gevels voor effect op de temperatuur hebben in een Arnhemse straat. Als je iets wilt zeggen over de Eindhovense binnenstad zou je heel dit onderzoek opnieuw moeten uitvoeren. Elke stad is immers anders en elk onderzoek heeft zijn beperkingen. Vijvers, fonteinen en parken zijn niet meegenomen in de berekeningen. Het is zeker mogelijk dat deze zaken een verkoelend effect hebben op warme dagen. Maar zo’n uitgebreid onderzoek voor specifieke steden is er nog niet, dat kan wel maar is duur en kost veel tijd.
Het onderzoek zoals het is uitgevoerd voor Arnhem laat zien dat veel bomen in de straat een gunstig effect hebben op de temperatuur. Mits ze genoeg water krijgen, want wanneer de bomen geen water krijgen verdwijnt het effect al snel. Naast het feit dat bomen verkoeling bieden in de vorm van schaduw, transpireren planten. Dit heeft een koelend effect. De temperatuur daalt dan zo’n 1-2 graden.
“We hebben verschillende scenario’s onderzocht: bovenaan hoe de situatie nu is. Alleen rechts staan er bomen en tegen het einde van de straat is er begroeiing. In het midden zie je hoe de luchttemperatuur is wanneer er geen bomen zouden staan in de straat. Dat maakt al een verschil. En het onderste plaatje laat zien hoe de situatie zou zijn als er door heel de straat nieuwe bomen geplant zouden worden. Je kunt zelf zien dat dit de luchttemperatuur een stuk lager maakt. Groene daken en groene gevels hebben veel minder effect. Dat komt omdat de windsnelheid nabij gevels en daken meestal laag is, dus koeling van de lucht is dan niet efficiënt.”
“Eindhoven zet in op een groenere stad, dat is goed. Maar “groen” mag niet betekenen dat de maatregelen letterlijk een groene kleur moeten hebben. Dat is een hardnekkig misverstand. De maatregelen moeten energie besparen, in de winter én in de zomer. Groene daken en groene gevels hebben te weinig effect, zowel binnen als buiten gebouwen. Toch wordt hier vaak op ingezet en wordt er veel geld ingestoken, dit geld zou veel beter besteed kunnen worden.”
Noot: al deze resultaten zijn gepubliceerd in de wetenschappelijke tijdschriften “Building & Environment” en “Energy”.
